Ensinanza relixosa na escola

Quedan afastados xa os meus anos de Universidade onde puiden aprender algo de Lóxica de mans da Compañía de Xesús. Nunca lles estarei demasiado agradecido. Aínda desde a lembranza gardo algúns dos conceptos máis básicos desta disciplina tan apaixonante e tan apegada ao ser humano.

Que é a verdade?, preguntábase Pilatos. Pregunta para nada baladí, que desde a Lóxica recibe múltiples e variadas aproximacións. Que boa e sa a pluralidade. A lóxica axúdanos a tomar decisións lóxicas, permítanme a tautoloxía, e achéganos á verdade, entendámola como a entendamos.

Por acudir ás fontes, tamén nesta cuestión bótanos unha man o bo de Aristóteles cando na súa Metafísica dános unha maxistral lección de lóxica, a saber: “Dicir do que non é que é, ou do que é que non é, é falso, e dicir do que é que é, ou do que non é que non é, é verdadeiro”. Gran tipo este Aristóteles.

Vivimos a época da verdade como imaxe, rodeados de vídeos: que se Facebook, que se YouTube, que se WhatsApp… que se os noticiarios de todas as cadeas de TV… e hai unhas cantas… Nos vídeos hai de todo, algúns mellores que outros. Algúns enganosos, ou construídos a base dun curta e pega que fai que a verdade quede diluída, difuminada ou cernada en función de intereses concretos. Mesmo medios de comunicación máis ou menos públicos, aparecen en ocasións como abertamente parciais nas súas opinións e non só nas súas imaxes. Non estaría de máis un cadriño para poder decidir que medios de comunicación financiamos cos nosos impostos.

Algúns á nosa época posmoderna, denomínana xa, a época da posverdade. Mesmo en filosofía política hai quen fala xa de posdemocracia. Onde imos chegar! Hoxe falamos de cidadanía; bonito concepto, aínda que un servidor, próximo á reflexión filosófico-política da Escola de Frankfurt, prefira seguir referíndose ao conxunto da sociedade como pobo, sendo este un concepto en desuso nesta nosa época lábil. O pobo, e só el, (tampouco nos gustan os poderes fácticos, que como as meigas habelos hainos) o que ten, polo menos até agora, a capacidade de decidir sobre as cousas que lle afectan. Como diría. Habermas, os afectados sobre algo teñen que decidir sobre ese algo.

Hai unha cuestión que afecta de cheo ao núcleo da sociedade: a educación, o ensino. Os que temos fillos sabémolo. Segundo un acertado proverbio africano “necesítase a toda a tribo para educar a un neno”. Non sobra ninguén!

Oito leis educativas desde a tan traída e levada Transición. Aí imos sobrados… Enténdanme a ironía. Pero, a que non saben un dos poucos denominadores comúns a todas elas? A demanda social polo ensino da relixión. Direino en forma de siloxismo para facerlle as honras ao título dese escrito:

Se a escola ten que atender nos seus ensinos á demanda social (o que o pobo pide) e a sociedade demanda -maioritariamente- o ensino da relixión, daquela a escola ten que ofertar ese ensino.

Isto é así, máis aló da colocación, máis acertada ou menos, dos cadriños de elección da materia nos itinerarios formativos ou da consideración que se poida ter sobre se esta elección supón unha perda de tempo ou non.

Falando de cadriños… Será que a solidariedade ou a xustiza entenden de crenzas? Non creo. Coñezo CARITAS desde a infancia e xamais vin que se lle pedise a ningún solicitante de axuda un carné, unha determinada filiación… ou se lle preguntase por cal dos dous cadriños defínese no IRPF ou se marca os dous, cousa que quen isto escribe ten por costume.

Pois terminamos como empezamos… que a lóxica é iso, lóxica. E a verdade, tamén e que benditos cadriños. Onde hai cadriños cheira a liberdade Que P implica q, é así que p, daquela q.

Queque Bayo,

Profesor de Teoría do Coñecemento na UESD

Menos mal que nos queda Portugal…e Finlandia!

Por enésima vez coa Relixión a voltas. Xa tocaba. Refírome á materia de Relixión na escola. E cinguireime á materia de Relixión Católica, non por exclusivismo, senón por proximidade académica, vivencial e emocional.

Os que levamos varias décadas nisto do ensino da Relixión pasamos por distintas  e variadas  experiencias profesionais, algunhas curiosas, todas apaixonantes.

Sabemos que a lexislación actual ampara a presenza da materia de Relixión nas distintas etapas educativas. Sabemos tamén que non só ampara á Católica. Sabemos que este feito xurídico vén reflectir unha demanda social que, aínda co paso do tempo…e coa que “foi caendo” mantense en niveis máis que aceptables.

Tivemos que ir pasando por diversas etapas. Houbo “materia espello”… en ocasións… en ocasións, non. Computou a materia de Relixión para medias e demais cuestións de ámbito administrativo, en ocasións, e en ocasións non.

Podiamos cantar aquí as virtudes sociorrelacionais da materia; podiamos falar de que transmite valores, cultura histórica…; podiamos falar da solidariedade e empatía que emana da Relixión… e estariamos a dicir cousas asisadas e axustadas á realidade.

Poderiamos seguir coa listaxe dicindo que a Relixión contribúe a responder ás grandes cuestións da existencia humana… quen somos, de onde vimos, onde imos? e, permítanme que traia a memoria ao coñecido grupo galego Siniestro total, que tantas veces nos deleitou con esta  suxestiva e antropolóxica canción do seu álbum Menos mal que nos queda Portugal.

Poderiamos dicir tamén que a Relixión na escola favorece o crecemento persoal, que contribúe á creación dunha sociedade máis xusta, que axuda a unha  mellor comprensión da nosa cultura, a nosa historia e a nosa sociedade.

Poderiamos dicir todo iso e dicímolo. E dicimos ademais que, guste máis ou menos, a relixión, todas e cada unha, han ir formando parte do camiño histórico da humanidade. Que postos a rastrexar as distintas épocas históricas e culturas que en el mundo han sido, -por citar agora a un clásico, frade para máis inri-, a relixión aparece como un fenómeno universal no espazo e no tempo.

É digno de non estudarse con seriedade académica tal fenómeno como o que vimos describindo? Parece razoable que ao alumnado español non lle caiba a posibilidade de enfrontarse academicamente ao fenómeno relixioso dentro dunha materia equiparable ao resto de materias  fundamentais, tal e como reza a lexislación?

(Art.II Acordos Igrexa-Estado 1979).

Os nosos  veciños portugueses, aínda sumidos en pleno rescate por parte da U.E. conseguiron un aumento envexable no que toca a calidade educativa. Preguntámonos, prescindiron da Relixión nas reformas levadas a cabo e que tanto éxito obxectivo conseguiron?. Pois non.

Viaxemos agora até o norte de Europa. A tan envexada Finlandia, polo seu sistema educativo desbordante de calidade, aínda que non só por iso. En Finlandia, poderiamos supor que dada a calidade do sistema educativo, a Relixión non está na escola de ningunha maneira -desculpen o ton irónico-. Pois, non. A Relixión está presente en todas e cada unha das etapas educativas: desde infantil, unha ou dúas horas semanais, pasando polo ensino obrigatorio, entre unha e tres horas semanais, até a postobrigatoria -preuniversitaria- unha hora semanal. Se nos achegamos á Europa da U.E. a práctica totalidade dos Estados contan nos seus currículos de ensino coa materia de Relixión.

Pois iso. Vivamos como europeos.

Menos mal que nos queda Portugal…e Finlandia!

Queque Bayo

Profesor de Relixión

A educación relixiosa non se impón, proponse. Como tampouco se impoñen as crenzas nin se deben impoñer os modelos de educación aos propios pais. É a educación relixiosa unha educación transversal de modo que difícilmente se entenden as demais materias sen unha base cultural relixiosa. Non me explico como entender a historia de Europa e de España sen a mención das relixións e da Igrexa Católica. Nin a pintura, nin a arquitectura, nin a escultura, nin a música, nin a arte en xeral. Nin a lingua, nin a literatura, nin a ética, nin a bioética, por sinalar algunhas materias. Cónstame que en literatura, o gran libro dos libros, o número un no mundo, nin se cita; ignórase. Alumnos das nosas facultades non coñecen a Biblia. Nunhas recentes declaracións, o secretario xeral da Federación de Ensino do sindicato Comisións Obreiras, Francisco García, apuntaba e lamentaba o feito de que o número de alumnos inscritos en Relixión na Comunidade de Madrid crecera o 150%. E estes son os defensores das liberdades. A proposta da Igrexa en España e na maioría das escolas públicas dos países europeos regúlase desde a libre opción de pais e alumnos. De aí a demanda constante dun pacto de Estado para a educación en España de modo que a Conferencia Episcopal Española (en diante, CEE) en concurrencia e co acordo do Goberno estatal, sinale os horarios equiparables para a materia en todo o Estado, co fin de compasar o currículo coa necesaria carga horaria para un ensino adecuado da materia, e cumprir, de forma homoxénea, cos contidos curriculares, criterios de avaliación e estándares de aprendizaxe fixados pola CEE. Esta, presentou, xa en abril, a campaña institucional para promover a inscrición dos alumnos na materia. Cada ano, os pais e alumnos, en España, expresan maioritariamente a súa opción pola materia de Relixión. Baixo o lema Apúntome a Relixión, a campaña diríxese por primeira vez aos adolescentes que xa non se inscriben en Relixión ou que nunca se apuntaron a esta materia. A perspectiva utilizada na citada campaña insiste na liberdade para elixir estes estudos, co lema Se o cuestionas todo, cuestiónate por que non ir a Relixión; pero parte da campaña tamén se dirixe cara aos pais, subliñando o seu dereito a elixir o modelo de educación dos seus fillos coa responsabilidade que iso implica (www.meapuntoareligión.com). A posibilidade de elixir ou non a clase de Relixión é un dereito constitucional básico, recollido así mesmo pola declaración universal dos dereitos humanos. A. González-Varas Ibáñez, acaba de publicar La enseñanza de la Religión en Europa. Este libro ten por obxecto a exposición das diferentes modalidades sobre o ensino relixioso nas escolas públicas dos países europeos, así como os criterios que mostraron sobre esta cuestión as organizacións internacionais, ademais de comprobar as expectativas de futuro que ofrecen neste campo. A inmensa maioría dos países do continente explican relixión nas escolas públicas, ben sexa de modo confesional, ou afrontándoo como un feito histórico ou cultural. Non estaría mal que tomasen nota os nosos políticos.

José Mario Vázquez Carballo

Vicario Xeral da Diocese

Despois de máis de 100 horas de curso sobre pedagoxía e didáctica da relixión, fai case que un carto de século nunha recoñecida universidade castelá, a conclusión que un servidor sacou, de todas aquelas tardes e mañás de estudo e traballo dun mes de agosto realmente caluroso, non puido ser outra que: “bueno, pero ya se sabe, enseñar religión es enseñar religión”. Moitos obxectivos, contidos, actividades e avaliacións cos seus criterios e principios, moitos currícula…pero ao final…o de sempre…

Non é dificil decatarse de que hai unha perspectiva de comprensión da materia de relixión como de unha maría , dotada de importancia académica e seriedade docente e discente máis que xustiña.

Qué é a clase de relixión?

É sabido que a lexislación española contempla as ensinanzas das relixións na escola. Non entraremos nese asunto agora; tampouco no dereito constitucional sobre a libre elección de ensino. Entraremos só na importancia de que tomemos en conta, dende tódolos ámbitos e puntos de vista, a relevancia da presenza da materia de relixión como materia escolar.

Despois dun carto de século ligado ao ensino da relixión en distintas etapas e en variadas modalidades; despois de moitos cursos de formación recibidos e impartidos, organizados, asesorados e dirixidos….aínda me sorprendo de que en moitos ambientes da nosa sociedade perdura  a idea do pouco ou nulo valor académico da materia de relixión.

Pois ben, a materia de relixión, de libre elección para o alumnado, conta cun currículo académico da mesma entidade que o resto de materias, cos seus contidos, estándares de aprendizaxe e demáis elementos normativo- prescriptivos.

Que se traballa na materia? Dun xeito resumido diremos que o alumnado que cursa a materia de relixión, en secundaria e bacharelato, obterá uns conceptos clave acerca da orixe da relixión, a concepción da divinidade, a pregunta polo sentido da vida, a diversidade das relixións na historia e na actualidade, a persoa de Xesucristo, a historia da Igrexa,.a Biblia, a arte…

Tamén poderá traballar os principios básicos da ética cristiá e as súas ofertas para a persoa, a xustiza social, a solidariedade, a construción dun mundo máis xusto e libre…e desenvolverá uns estándares de aprendizaxe similares aos do resto das materias.

A pouca carga horaria da que goza a materia non quere dicir que neses poucos espazos e tempos non se poida traballar, aprender e contribuír ao logro das competencias clave do alumnado.

Eso sí, en todo caso, como lle digo ao meu alumnado ao comezo de cada curso escolar: benvidos a esta materia, é : La de Dios!!!!

Queque Bayo

Profesor de Relixión

Son tercos os partidos políticos en facer fracasar unha lei de ensino de consenso ao chocar coa pedra de tropezo, a materia de relixión.

“Un cidadán que non saiba explicar o sentido dunha catedral, dun santuario, dunha procesión, do seu nome, do Camiño de Santiago, Semana Santa, Nadal- comenta un avó- será un profesional da ignorancia e un desprazado social; a ignorancia dos meus netos sobre o patrimonio relixioso é unha bofetada cara aos nosos antepasados que deixaron gravada a súa historia no que engrandece a nosa terra”.

Os nosos nenos e adolescentes enfrontaranse, tarde ou cedo, a serias preguntas que necesitan unha resposta esperanzada: Que fago eu neste mundo? Para que me chamaron á vida? Que vai ser de min, mañá? Se a xustiza, a verdade, a compaixón ou o respecto mutuo non se funda en nada, por que vou perdoar, a ser honrado?

A clase de relixión tende a dar respostas ás inquietudes máis profundas do home: a vida, a natureza, abrindo o corazón ao perdón, non abandonando ao ancián e necesitado, e respectando a liberdade dos demais.

A clase de relixión ponnos en camiño para dar razón do que a ciencia non pode explicar. A catequese axúdanos a amar e a clase de relixión a coñecer o que amamos.

A verdade está malferida sen coñecer a nosa historia máis íntima: a historia da alma humana, a súa aspiración a un horizonte feliz construído cos outros.

A relixión axúdanos a entender o silencio de Deus ante o mal, a morte, e o valor de toda persoa que ao maltratala nos deshumaniza e apúntanos á maior das degradacións posibles.

Deus non está de moda. E como o ser humano non pode vivir á intemperie, acábanse fabricando “becerros de ouro”, amuletos sustitutos, esquecendo que a súa dignidade é inmensa por ser imaxe e semellanza do seu Creador.

Os pais quéixanse de que estes tempos “deseducan”. Confían nos profesores de relixión, no seu testemuño de persoas crentes, e fano sen medos e complexos ante opcións competitivas. Agradecen aos colexios que forman personalidades crentes, practicantes e activas socialmente.

Sen liberdade de elección para os pais na formación dos seus fillos non hai democracia. Bravos, pais que esixides a axuda da escola para que os vosos fillos coñezan e vivan o que pedistes para eles no Bautismo.

Os pais saben que a escola é unha axuda, pero que eles non poden descargar a súa responsabilidade como primeiros educadores soamente niso. Son tempos en que se multiplican as “escolas” para deseducar: a rúa, os xogos, todo o bo e malo ábrese camiño en cada momento para apoderarse dun corazón. O voso traballo, pais, non é doado pero é gratificante: ver crecer aos vosos fillos camiñando seguros pola senda da vida. “Apunto ao meu fillo á clase de relixión e acompáñoo no seu crecemento”.

Permítome recordar un encontro con dous científicos rusos (especialistas en satélites), en novembro de 1990, no meu paso obrigado por Moscú: Sr. Genrich A. Avensov que me ofreceu aloxamento na súa casa, e Sr. Yuri Gasparin, que me entregou o seu gorro para protexerme do frío. Encontro fortuíto e providencial no avión e que me permitiu ser protexido “da inseguridade da noite en Moscova”, segundo as súas palabras.

Manifestaron o seu pesar pola ausencia de formación relixiosa no colexio con palabras como estás: “fíxosenos un gran dano educándonos no ateísmo”… Un e outro  emocionábanse comentando: “gocei ao poder bautizar, hai pouco, á miña neta nesa Igrexa” ou “na mesa de noite teño unha a Biblia e a súa lectura confórtame”.

Deixemos que os nosos nenos e adolescentes reciban unha educación apoiada na palabra de Deus ofrecida coa vida na familia e na escola.

Frei José Estévez

Relixioso mercedario de Sarria