Ensinanza relixosa na escola

Limítome a expoñer algúns datos que considero necesarios para o debate sobre o relixioso na vida pública. A partir deles considero que é posible iniciar un diálogo fecundo. Dada a amplitude do tema, centrarei a miña reflexión na cuestión da educación. Cada ano, por este tempo, con motivo da elección de materias para o novo curso, observo estériles debates en torno ao Ensino Relixioso Escolar (en diante, ERE). Esta, como materia optativa que é, supera e gana, cada ano, un difícil referendo por parte dos pais e alumnos que a elixen maioritariamente malia os vaivéns que sofre cada vez que se fai unha nova lei ou decreto educativo. Desde unha perspectiva política é evidente que as leis de educación maltratárona por un forte sustrato ideolóxico. Ignorouse ás comunidades educativas e instrumentalizouse algo tan sagrado como é a educación producindo dolorosas consecuencias: interveuse excesivamente o maxisterio, alterouse a acción vocacional e desinteresada de moitos mestres e profesores, e xerouse, en pais e educadores, en xeral, un fastío e tedio desconcertantes.

Neste e outros contextos, constato escasa madurez e pouca información e formación sobre o debate relixioso na vida pública. A marxinación ideolóxica da filosofía, a teoloxía e as humanidades en xeral percíbese na escaseza de argumentos de moitos tertulianos e librepensadores. Algúns aínda están enfermos de nacionalcatolicismo, outros tratan ao fenómeno relixioso e á Igrexa Católica desde enfoques trasnoitados e viscerais. Desde estes fenómenos, a ERE viviu e vive entre un ambiente de desprezo e outro de respaldo legal froito duns acordos internacionais de fai case corenta anos, desde o dereito dos pais á educación relixiosa que maioritariamente queren para os seus fillos e unha serie de materias alternativas con case nulo contido académico.

Por exemplo, Martha Nussbaum, a filósofa estadounidense, premio Príncipe de Asturias de Ciencias Sociais 2012, nunha das súas obras (Sen fins de lucro) afirma con claridade que “o coñecemento sobre as numerosas tradicións relixiosas do mundo reviste importancia para o avance da democracia”. A necesidade de formación relixiosa pídea tamén a Asemblea Parlamentaria do Consello de Europa. A citada Asemblea recomenda ao Comité de Ministros que anime aos gobernos dos Estados membros a asegurar o ensino relixioso con criterios tan suxerentes como o dereito a que os alumnos descubran as relixións practicadas nos seus propios países e nos veciños, para que perciban que cada un ten dereito a crer que a súa relixión é a “fe verdadeira” e que os outros non son diferentes por ter outras crenzas. E tamén, que se lles proporcione aos mozos a formación relixiosa necesaria de maneira que lles capacite para dar razón das súas crenzas fronte aos partidarios do fanatismo relixioso.

A realidade é que en moitos países europeos, a ERE está moito mellor tratada que en España. Por exemplo, en Lituania, Luxemburgo, Suecia, Reino Unido, etc. o perfil curricular propón unha opción obrigatoria e nalgún destes países con valoración e exames públicos. E aquí, como sempre, tirando do carro dos erros que outros cometeron outrora. Oxalá o ceo inspire aos nosos políticos para pensar o cambio.

Mario Vázquez

Acábase o verán e os profesores aproveitan o comezo de curso para encontros de formación permanente que os axuden a fortalecer e renovar a súa práctica docente. Antonte mesmo, festa de Santa Teresa de Jesús, exemplar educadora e sabia doutora, os profesores de Relixión da Diocese, reuníronse no Seminario Diocesano de Lugo para reflexionar en torno a un suxerente tema: “Pedagoxía da misericordia. O corazón ten razóns que a razón non entende”.

A coñecida revista Religión y Escuela, no editorial do seu último número afirma que foi un verán moi duro para os profesores de Relixión. Máis aló da esperpéntica incerteza política e as súas consecuencias na aplicación da LOMCE, algunhas comunidades autónomas diminuíron a carga lectiva da materia co seguinte recorte nas xornadas laborais do profesorado. Moitos alumnos (cos seus pais) e profesores de Relixión non soamente sofren constantes acosos ideolóxicos polo habitual cuestionamento da materia senón tamén polo progresivo deterioro das súas condicións laborais. Cómpre alentar as actuacións dos colectivos diversos (asociacións de profesores e de pais, sindicatos, plataformas culturais, etc.) para restablecer algo que foi normal na nosa democracia e que o é na gran maioría dos países de Europa cunha historia democrática máis antiga cá nosa. É necesario un pacto educativo estable en xeral e especialmente no que respecta á materia ou materias de Relixión.

A modo de exemplo, nos países escandinavos estúdase “Historia do cristianismo e historia das relixións”; nos Países Baixos “Visións da vida”; en Francia “O feito relixioso”; en Suíza “Grandes textos das Relixións”, noutros países “Liberdade relixiosa e dereitos humanos”, “Relixións e crenzas”, etc. O que teñen claro as democracias europeas, en contra dalgúns partidos políticos en España, cargados de fanatismos do pasado e ideoloxizados ata o extremo de querer atentar contra os dereitos dos demais, é que a transmisión relixiosa e o estudo do fenómeno non poden nin deben ser nunca apartados da escola pública. Outra cousa é o consenso en torno ao paradigma educativo, aos nomes e temas, aos programas e métodos. En calquera caso, os pais, os mestres, os profesionais do ensino en xeral, as relixións, e a Igrexa Católica en canto  que maioritaria en España, deben ter moito que dicir. E en calquera dos casos non deberiamos dubidar, por respecto ás liberdades fundamentais, que o saber relixioso na escola segue enchendo de sentido a existencia dos nosos nenos e mozos e ocupando o seu espazo e o seu lugar significativo na formación integral dos alumnos. Oxalá que poida chegarse a un acordo, máis aló das ideoloxías de partido, con certa estabilidade e coa garantía do futuro dun novo paradigma para o ensino da Relixión na escola e na Universidade.

J. Mario Vázquez Carballo

Vicario Xeral

Sen ánimo de polemizar, quero aclarar algunhas cuestións que me parecen verdades de sentido común, para aqueles que estamos dispostos a dialogar, a razoar, e a vivir nun contexto de liberdades e de respecto aos dereitos fundamentais do ser humano.

O ensino da Relixión na escola (Ere), especialmente en España, volve ser motivo de debate. Este debate, para aqueles que afirman que co novo currículo da Ere, vólvese ao nacionalcatolicismo, debería estar pechado fai moito tempo. Así sucede no 99% dos países de Europa. A Ere está, cuns contidos básicos e elementais, nos países máis desenvolvidos da Unión Europea (nalgúns de xeito obrigatorio) e nos que mellor calidade de ensino hai.

En primeiro lugar, un erro grave a este respecto, é ignorar que a formación relixiosa nos centros escolares é obxecto dun dereito fundamental. E, en segundo lugar, -outro grave erro-, consiste en non querer atribuír á materia a mesma importancia recoñecida ás demais materias curriculares. Sen formación relixiosa ándase mal pola vida e polo mundo.

Estes dous erros provocan notables desorientacións e fan case imposible o debate. Por exemplo, a ninguén se lle ocorrería pensar que se pode ensinar cristianismo á marxe do estudo das outras grandes relixións monoteístas. Nunca se fixo así. Ou que se pode falar de Deus sen ensinar as formas de relacionarse con El. Por exemplo, todo o relativo á oración e á liturxia, coa carga que conleva de socialización, educación para o silencio e a contemplación, etc. Ou as relacións insubstituíbles para unha comprensión da realidade entre a fe e a arte, o patrimonio relixioso e o turismo, a fe e a razón, a ciencia e a fe, etc. Como se pode dialogar con alguén que non é capaz de concibir que se pode ser crente e pensador, ou que, de feito, a filosofía e a fe sempre camiñaron xuntas ata o século XIX? Como podemos chegar a un acordo un crente e un incrente, ou un agnóstico, se descartamos desde o principio toda posibilidade de relación entre a fe e a ciencia? É que non se pode ser científico e crente? É que non é compatible afirmar que estamos no mundo porque hai un Deus creador e ao mesmo tempo que as sementes da vida evolucionaron de moitos xeitos? As teorías científicas tamén cambian e evolucionan e elas soas non teñen a última palabra.

Ler máis

A presenza da Relixión na Escola non é un privilexio da Igrexa, nin unha concesión arbitraria dun partido político. É un dereito dos pais/nais e do alumnado. Recollemos nas seguinte liñas a base legal que sustenta ese dereito.

A nova Lei de Educación, a LOMCE, (Disposición Adicional 2ª) sobre a Ensinanza da Relixión, sinala:

1. “A ensinanza da relixión católica axustarase ó establecido no Acordo sobre Ensinanza e Asuntos Culturais suscrito entre a Santa Sé e o Estado español. A tal fin, e de conformidade co que dispoña dito Acordo, incluirase a relixión católica como área ou materia nos niveis educativos que corresponda, que será de oferta obrigatoria para os centros e de carácter voluntario para os alumnos e alumnas”.

(En términos semellantes expresábanse as anteriores leis educativas)

O Acordo entre o Estado Español e a Santa Sé sobre Ensinanza e Asuntos Culturais, de decembro de 1979, sobre esta cuestión indica:

Art. 2. “Os plans educativos …incluirán a ensinanza da Relixión Católica en todos os Centros de Educación, en condicións equiparables ás demais disciplinas fundamentais. Por respeto á liberdade de conciencia, dita ensinanza non terá carácter obrigatorio para os alumnos. Si se garante o dereito a recibila”.

Ese Acordo que entrou en vigor o 4 de decembro de 1979 segue vixente.

Tamén a Constitución Española é clara:

Art. 16.3. Ningunha confesión terá carácter estatal. Os poderes públicos terán en conta as crenzas relixiosas da sociedade española e manterán as conseguintes relacións de cooperación coa Igrexa Católica e as demais confesións”.

Art. 27. 1. “Todos teñen dereito á educación. Recoñécese a liberdade de ensinanza. 2. A educación terá por obxecto o pleno desenvolvemento da personalidade humana no respecto ós principios democráticos de convivencia e ós dereitos e liberdades fundamentais. 3. Os poderes públicos garanten o dereito que asiste ós pais para que os seus fillos reciban a formación relixiosa e moral que estea de acordo coas súas propias conviccións”

E para rematar, a Lei Orgánica 7/1980, do 5 de xullo, de Liberdade Relixiosa.

Art. 2. 1. “A liberdade relixiosa e de culto, garantida pola Constitución, comprende o dereito de toda persoa a:

c) Recibir e impartir ensinanza e formación relixiosa de toda índole, xa sexa oralmente, por escrito ou por calquera otro procedimento; elexir para si, e para os menores non emancipados do ámbito escolar, a educación relixiosa e moral que estea de acordo coas súas propias conviccións”.

Art. 2.3. “Para a aplicación real e efectiva destes dereitos, os poderes públicos adoptarán as medidas necesarias para facilitar a asistencia relixiosa nos establecementos públicos militares, hospitalarios, asistenciais, penitenciarios e outros baixo a súa dependencia, así como a formación relixiosa nos centros docentes públicos”.

Relixión na Escola, SI. E non porque si, senón porque é un dereito que temos como cidadáns españois. Dereito que teñen case todos os cidadáns de todos os países de Europa. Pero disto escribiremos outro día.

Miguel Rico Gómez

Dtor. da Oficina da Delegación Diocesana de Ensinanza

Como nai, enviei aos meus fillos ao colexio católico San Xosé, onde excelentes profesionais, tanto as Servas como os profesores laicos, inculcáronlles uns valores humanos e aquela semente aínda está a dar froitos na súa actual etapa como universitarios.

Como licenciada en Teoloxía e profesora de Relixión Católica gustaríame facer as seguintes puntualizacións:

1. Os profesores de Relixión Católica non somos contratados a dedo polo Bispo, aínda que si necesitamos un certificado de idoneidade.

2. Accedemos ás nosas prazas mediante listas de contratación abertas, froito dun acordo internacional que España ten coa Santa Sé, acreditando unha diplomatura ou licenciatura, xa que non temos acceso a oposicións. Debemos lembrar que nos institutos tamén existen profesores doutras confesións relixiosas cando así o demanda o alumnado.

3. Nos centros educativos contamos cun gran número de alumnos, aínda sendo unha materia optativa, e somos moi ben acollidos e respectados polos demais compañeiros, salvo moi raras excepcións.

Como membro da Igrexa católica quero destacar que os valores inculcados na clase de Relixión son os propios do humanismo cristián, base da sociedade e cultura europea e identifícanse con aqueles que sosteñen o gran labor social e humanitario da Igrexa. Numerosas fundacións e pastorais parroquiais dedícanse de forma desinteresada a atender centros de acollida de maiores, enfermos, hospitais, escolas, casas de inválidos e minusválidos nos cinco continentes. En concreto, en España, debido á crise, multiplicaron esforzos para prover asistencia e doazóns aos máis desfavorecidos.

Pili Lolo