“Esquecer a morte é esquecerse”, afirma E. Morin. A negación da morte é hoxe un dato empíricamente certo, polo menos polo que ten de negación da inmortalidade, cuantificable mesmo estatisticamente. E é que, á desvalorización do individuo segue a desvalorización da realidade da morte.
Ela, tan certa e verdadeira é obxecto de represión, de adornos externos, de maquillaxe artificial, de ocultamentos e de silencio. Esta esquizofrenia dos sentidos perturba a propia existencia e perverte a vida mesma. Edgar Morin, que sabe moito disto e escribiu un precioso tratado sobre a morte (El hombre y la muerte, Barcelona, 1974), di que, a morte diversifica ao ser humano do animal, máis nítidamente que os utensilios, o cerebro ou a linguaxe.
Nada ten de raro, por tanto, que, tras un deserto sistemático, filósofos, antropólogos e teólogos concédanlle hoxe de novo un rango de honra nas súas reflexións. Aínda que é certo que a filosofía da morte foi tradicionalmente unha filosofía sobre a inmortalidade, hoxe é abordada en si mesma e en relación coa vida. Ela, é inseparable da nosa condición humana.
Meditar sobre a morte nestes tempos de proliferación de DANAS (as mortes máis recentes e tráxicas na nosa España), guerras, pestes, mortes violentas e de inocentes, é un necesario exercicio de sanación e purificación do pensamento. Recentemente, tanto desde as disciplinas da filosofía e antropoloxía como desde a teoloxía pensouse moito e ben sobre a morte, de xeito que o abundar das mortes parece obrigar a pensar na morte. Se os antropólogos están maioritariamente de acordo no dato da finitude é porque non é susceptible de manipulación ou camuflaxe. Ela é a categoría máis omniabarcante, a característica máis infalsificable da condición humana. A morte representa así a evidencia física, irrefutable, desa calidade metafísica da realidade do ser humano que chamamos finitude. Por iso é un tema antropolóxico antes que escatolóxico, aínda que fose este o seu lugar nos tratados. Pero tamén é certo, como afirman a maioría dos pensadores e estudosos do tema (J. Luis Ruiz de la Peña, J. Moltmann, K Rahner, O. González de Cardedal, S. Kierkegaard, E. Bloch), que a meditación e indagación sobre a morte atópase tamén coa posibilidade e a realidade da esperanza.
Estes fundamentos antropolóxicos e filosóficos teñen moito que ver coas celebracións cristiás do outono. A Igrexa, peregrina na terra, celebra o mes de Santos e Defuntos nos dous primeiros días de novembro. Deste xeito conmemora a memoria daqueles “cuxa compañía alegra os ceos, recibindo así o estímulo do seu exemplo, a dita do seu patrocinio e, un día, a coroa do triunfo na visión eterna da divina Maxestade” (eloxio do Martiroloxio Romano). E, despois da súa solicitude para celebrar coas debidas loanzas a dita de todos os seus fillos benaventurados no ceo, interésase ante o Señor en favor das almas de cantos nos precederon co signo da fe e dormen na esperanza da resurrección (Idem, conf).
Juan Luis Ruiz de la Peña, cuxas obras recomendo, contribuíu con serena ecuanimidade á meditación teolóxica sobre a morte e a unidade indivisible desta coa eternidade. Porque a cuestión de Deus, cristianamente exposta, leva e encobre a cuestión do ser humano. Pensar e entender ao ser humano desde Deus debe ser o labor fundamental de todo teólogo e de todo aquel que se prece de ser cristián. Nos apuntamentos dunha conferencia que lle escoitei en Madrid e que atopei entre papeis dos meus recordos universitarios afirmaba: “Se Deus é quen di ser, se Deus é o amigo fiel do home, se Deus creou ao home por amor e para a vida, Deus non pode ser vencido pola morte nin pode contemplar impasible a morte do seu amigo”. É que somos “carne animada e alma encarnada”, unidade substancial, persoas libres abocadas á morte, ao absoluto e á eternidade. Este entrañable mestre e profesor, veciño de Vegadeo despediuse así dos seus alumnos cando lle diagnosticaron unha enfermidade que pronto o levaría á morte: “Crin o que dixen. Agora tócame vivilo, e que Deus me axude”. Fermoso epitafio para unha meditatio mortis.
Mario Vázquez Carballo
Vicario Xeral da Diocese
