Coresma

Ás veces a mellor definición das cousas é polas súas funcións ou os seus actos no momento actual, aínda que nas súas orixes tivesen outros obxectivos, como no caso da Coresma.

A Coresma nace como un tempo de preparación catequética para aqueles que recibirían o bautismo na gran noite da Vixilia Pascual. Falamos, por suposto, do bautismo de adultos.

Seguimos tirando do fío e preguntámonos por que a Pascua é o tempo máis axeitado para o bautismo de adultos en particular. A resposta é sinxela: no bautismo celebramos a incorporación á vida da Igrexa en Cristo porque pasamos da morte á vida. As tres veces que se derrama auga sobre a nosa cabeza é imaxe dos tres días que Xesús estivo no sepulcro antes de resucitar. Na Pascua anual celebramos solemnemente que Cristo resucitou, que pasou da morte á vida, e por iso é o tempo propicio para o bautismo de adultos.

Entón, como facemos co bautismo dos nenos? Hai que esperar á Pascua? Claro que non. Os nenos deben ser bautizados canto antes. Eles non teñen capacidade para facer actos de fe ou para decidir se queren ser, por iso bautízanse na fe da Igrexa. Agora que os nenos nacen case todos nos hospitais, non ten sentido atrasar máis do debido a chegada dun neno á súa casa, xunto á súa familia. De igual xeito, tampouco ten sentido atrasar a súa chegada á súa «outra casa» que é a Igrexa e a incorporación á familia parroquial, na que vai crecer na fe e o coñecemento de Xesucristo.

Outra cuestión é preguntarnos, entón que sentido ten a Coresma para os que xa estamos bautizados? A resposta é sinxela: renovar o noso bautismo na noite de Pascua coa renuncia ao pecado, a profesión da fe e a aspersión coa auga bautismal. É certo que estamos libres do pecado orixinal, pero non das súas consecuencias, que nos levan a pecar un día si e outro tamén. Por iso necesitamos renovar e actualizar este sacramento, non porque Deus se esquecese de nós, senón porque nós esquecémonos del con moita frecuencia.

Así que, en calquera caso, tanto nos que van ser bautizados como os que xa o estamos, a Coresma é para todos un tempo de preparación para celebrar a Pascua de Xesucristo e as consecuencias que ten para cada un: a nosa salvación.

A Igrexa ofrécenos tres pautas para esta preparación: xaxún, oración e esmola. Pero a forma de concretala e de levala a cabo depende de cada un. A austeridade e o sacrificio ao que se nos convida non é para amolarnos, é para liberarnos das nosas escravitudes que, moitas veces, están disfrazadas de liberdade.

Miguel Ángel Álvarez

Párroco da Fonsagrada

[Artículo en castellano]

Os dous termos soan case igual, pero o seu significado é antagónico. Coresma é someterse a unhas normas penitenciais ou contemplativas, en recoñecemento de non observar o prescrito, co fin de desagraviar á persoa ofendida e reconciliarnos con ela.

En corentena está quen non se recoñece culpable do incumprimento dos seus deberes, e agarda a que se aclare a súa responsabilidade.

A Coresma diferénciase do Advento, en que este é “un camiño cara á Pascua do Nadal”, mentres que o tempo coresmal é “un alto no camiño”, para comprobar se a nosa ruta conduce certeiramente á Pascua de Resurrección, ou temos que rectificar. E ao decatarnos de que en mil ocasións apartámonos do bo camiño, poñémonos penitencias en expiación do mal que non quereriamos facer.

O clima coresmal é de tristeza, semellante á do peregrino que ansía chegar ao santuario, e tárdalle alcanzar a meta. A situación de deserto non lles satisfai: alí todo é carencia. Nada do deserto satisfai as ansias do peregrino. Ansía outros valores. As tentacións de instalar a súa tenda no areal, teñen pouca forza para o camiñante. Busca outras metas e trata de nutrirse doutros manxares. As amarguras do deserto tráenlle á memoria o remorso das infidelidades pretéritas. E isto anímao a seguir camiñando cara a situacións novas. A culpa atafégalle, pero a esperanza anímao a proseguir no seu empeño, e as renuncias que lle impón o camiñar, considéraas pequenos sacrificios para alcanzar a terra prometida.

Na vida cristiá, o tempo de deserto non é tempo de castigo: é tempo de penitencia e, á vez, é tempo de graza. É un tempo de adestramento, que capacita ao peregrino para superar as dificultades que lle xurdirán no futuro. Tomemos exemplo do comportamento dos antigos pais do deserto, Moisés e Elías, que no tempo do exilio, lembraron constantemente aos israelitas que, se eran fieis ao Señor; arribarían á terra de promisión. E sobre todo tomemos exemplo de Xesucristo, que durante os corenta días que pasou no deserto, preparándose para o ministerio da súa vida pública, non descoidou o xaxún e a oración, para manter a súa proximidade ao Pai. Tamén a El acometérono as tentacións para que sucumbise no seu empeño mesiánico, pero non o venceron, porque se preparara concienzudamente co xaxún e a oración coresmais.

Fundamentalmente, a Coresma ten unha dimensión de conversión que implica arrepentimento polo mal feito, e outra dimensión de reconciliación, a volta á casa do Pai. Cando se cumpren estas dúas condicións, na casa do Pai hai festa como nunca a houbo, e hai desbordante alegría no corazón do fillo, o cal é acollido coma se non pasase nada, porque Deus perdoa e esquece xa que, posto a amar, ama para sempre.

Mons. Indalecio Gómez Varela

Cóengo S. I. Catedral Basílica de Lugo

[Artículo en castellano]

Aínda faltan oito días para o Mércores de Cinza, co que comeza a Coresma, pero necesitamos ir mentalizándonos para afrontar este tempo como o que é: unha oportunidade para a santidade.

Na próxima semana conflúen os tres “ces” que enunciaba no título.

O “Carnaval”, o Entroido, que, aínda que xa totalmente desvirtuado, tamén ten relación coa Coresma. Tanta que, como ben sabemos, a súa data vén determinada pola Pascua. E non só a data, tamén o seu sentido. O Entroido na súa orixe era unha festa que se facía antes de empezar un tempo penitencial e de austeridade como é a Coresma. Agora as cousas son distintas e do seu sentido orixinal só queda a data.

O Mércores de Cinza é o primeiro día da Coresma. O seu nome dio todo. Comezamos coa imposición da cinza sobre as nosas frontes coa invitación à conversión e co recordo daquilo que nos convertemos se alguén non pon remedio à nosa morte.

O termo Coresma tamén fala por si só, sobre todo despois de pasar polo Entroido e a Cinza. Corenta días para pór en orde a nosa persoa (corpo e alma) e para facer limpeza interior para ir collendo a forma de Xesucristo.

O significado destes tres “ces” témolo claro, mesmo antes desta breve explicación. O difícil é conseguir chegar á Pascua cun punto máis de santidade que ao comezo da Coresma. Non é doado, acumulamos moito «sobrepeso» (un servidor tamén no sentido real) e o camiño fáisenos pesado, pero non nos podemos angustiar nin lamentarnos da dificultade, pois o camiño non o facemos sós, acompáñanos Xesucristo.

Miguel Ángel Álvarez

Párroco da Fonsagrada

[Artigo orixinal]

Case coincidindo coa celebración da Coresma cristiá, no Reino Unido o goberno anuncia a creación dun Ministerio da Soidade. É dicir, fixeron da soidade, cuestión de Estado. As persoas máis fráxiles, segundo estudos recentes, os anciáns, nenos e novos, recoñecen sentirse sos. Esta soidade non buscada, non desexada, non elixida explícitamente, xera graves enfermidades e acaba destruíndo ás persoas. Os síntomas: problemas de inestabilidade psicolóxica, de afectividade, tristeza, depresión e, desgraciadamente, ao final do camiño, moitos casos acaban na falta de sentido da existencia e no suicidio. É o destino de moitas persoas que viven no mal chamado “Estado do benestar” capaz de xerar tanto malestar que, deixándose levar por un egoísmo xenético e destrutor, constrúe castelos na area. A construción de grandes edificios sociais ancorados no capital, tarde ou cedo, caen como a torre de Babel. As construcións que se fan sobre o orgullo, o endeusamento do poder e o esquecemento dos máis débiles e marxinados non poden subsistir.

Cando, noutro tempo Emilio José cantaba á soidade elixida, referíase a ela como “unha criatura primorosa que non sabe que é fermosa”. É verdade que hai un silencio sonoro e unha soidade habitada. Hai, aínda na nosa cultura, residuos de desexos de infinitude que buscan un tempo para a soidade, o silencio, a espiritualidade e a interioridade. Iso é precisamente o tempo que agora acabamos de inaugurar nas culturas cristiás: a Coresma. Estamos no tempo. Despois do entroido vén sempre a Coresma. Ela, co seu nome feminino refírese a unha historia moi antiga. Unha fermosa historia descrita fermosamente no Éxodo. Unha historia sempre actual, nosa propia historia, que en forma de canto á liberdade, recorda o paso do pobo de Israel, guiados por Moisés, da escravitude do poder dos Faraóns en Exipto, o paso do mar Vermello e o camiño polo deserto durante corenta anos cara á Terra Prometida. No deserto das tentacións, o pobo superou, entre outras, a gran tentación do orgullo e da idolatría. No deserto das tentacións, Xesús durante corenta días e corenta noites superou as probas típicas do ser humano rexeitando as ofertas pecaminosas do inimigo.

Benvenida sexa a Coresma coa súa chamada á conversión, ao sosego do deserto, á soidade habitada, ao silencio sonoro. Vivimos nun primeiro mundo altamente ruidoso, impermeable á espiritualidade, alérxico á austeridade e fácil para a exterioridade.

O teólogo Olegario G. de Cardedal, nunha recente obra sobre Xesucristo, subtitulada “Soidade e compañía”, afirma que: “é unha sorprendente lei da historia que quen máis soidade soportaron, máis compañía suscitaron; que quen máis penetraron na noite, máis souberon da luz do día; que quen máis silencio cultivaron, máis palabras vivas tiveron”. Por iso, os grandes pensadores afirmaron que, en certo xeito, o crecemento en humanidade é proporcional ao crecemento da interioridade. É que resulta moi difícil a solidariedade e a santidade, sen a soidade buscada no encontro persoal do Deus que nos amou primeiro e que nos ansía orantes. Deste xeito, o oculto preséntasenos como expresión do deixar facer a Deus. Velaiquí tres propostas propias da Coresma: A oración que nos abre á vontade de Deus, a esmola que nos abre á gratuidade e o xaxún que nos axuda a recoñecer a nosa verdadeira condición de esmoleiros.

J. Mario Vázquez Carballo

Vicario Xeral da Diocese

Co Mércores de Cinza e co tradicional rito da imposición desta na fronte, comezou a Coresma. Parece que nos nosos ambientes sociais este tempo tan significativo e importante na cultura cristiá, xa non é noticia. Paradoxalmente, os medios de comunicación destacan máis nos seus titulares o comezo do Ramadán có tempo de Coresma. Con todo, a Coresma na nosa cultura cristiá está chea de sentido e de contido espiritual e educativo. Na súa historia, como tempo forte conflúen dúas dimensións importantes. Por unha banda, era a última preparación dos catecúmenos adultos para recibir o bautismo na noite santa de Pascua e por outro, o tempo en que se realizaba a reconciliación dos penitentes públicos coa comunidade crente, no día do Xoves Santo. Ao mesmo tempo, os cristiáns preparábanse con xaxúns e penitencias ás celebracións da Paixón e Morte do Señor.

San Ireneo fala, xa entón, dun xaxún de un ou dous días. Eran tempos sen normas prefixadas pero que nacían da profunda devoción e desexo de conversión dos primeiros cristiáns. Será no século IV, no canon 5º do Concilio de Nicea onde atopamos un dos testemuños máis antigos da práctica coresmal, que alcanzará un gran relevo durante a Idade Media ben fundamentada nas experiencias bíblicas dos corenta anos do pobo de Israel polo deserto ata a Terra Prometida e nos corenta días de xaxún de Xesús.

A Coresma é como un longo tempo que nos recorda a necesidade de mirar ao noso interior, de examinarnos ante os ollos misericordiosos de Deus e de recuperar as nosas forzas na escoita da Divina Palabra para rexeitar os enganos aos que nos someten o Gran Tentador e os tentadores de quenda. É unha gran ocasión para a práctica da oración, do xaxún e da caridade (esmola), para sanación interior e exterior, para o retiro e a soidade, para entrar en nós mesmos e escoitar os sons do silencio e para atopar a verdade do noso ser alí onde radica o esencial, que con frecuencia se nos fai invisible aos ollos.

Se de algo está necesitada a nosa sociedade é de espiritualidade e de retorno á interioridade. Todos os estudosos do fenómeno humano están de acordo en que se vive excesivamente para a exterioridade, que hai unha incapacidade xeneralizada para as experiencias de meditación e de silencio (e, polo tanto, para a oración), que os nosos nenos padecen as consecuencias dunha sociedade altamente ruidosa e que a hiperactividade ás que están sometidos impídelles pensar e ser. Entre as finalidades da educación que recollía o informe Delors (A Educación encerra un tesouro, informe á Unesco da Comisión Internacional sobre a Educación para o Século XXI) incluíase preferentemente a de aprender a ser. Para que o ser humano volva ser el mesmo, é necesario que viva conscientemente, que pense, e iso supón vivir coñecéndose. A interioridade é consustancial ao ser humano, é a alma da existencia e non pode quedar á marxe da mirada pedagóxica que queira estar comprometida co desenvolvemento integral da persoa.

Lembro o consello de Miguel de Unamuno a un alumno: “No canto de dicir: Adiante! ou Arriba!, di: Dentro! Reconcéntrate para irradiar; déixate encher para sobordar logo, conservando o manantial. Recóllete en ti mesmo para mellor darse aos demais, todo enteiro e indiviso. Dou canto teño, di o xeneroso. Dou canto son, di o heroe. Doume a min mesmo, di o santo; di ti con el ao darse: Dou comigo o universo enteiro. Para iso, tes que facerte universo buscando dentro de ti. Dentro!”.

Mario Vázquez Carballo

Vicario Xeral da Diocese de Lugo