Estreouse Altamira, película protagonizada por Antonio Banderas, e a súa orientación non pode ser máis explícita: “Un descubrimento que desafiou á relixión”, proclama o tráiler, presentando a unha Igrexa exasperada contra a ciencia porque as pinturas atopadas en 1879 na cova cuestionarían a fe.
A verdade histórica di outra cousa. O rexeitamento ás pinturas de Altamira proveu especialmente da comunidade científica do momento. Foron os evolucionistas os primeiros e máis tenaces inimigos da autenticidade desas mostras artísticas do home primitivo. Exemplo foi o Congreso de Prehistoria de Lisboa (880). Nel cando se mostraron os debuxos dalgunhas das pinturas da cova, o descrédito reinante fíxose palpable. Cartailhac, a figura máis respectada da arqueoloxía prehistórica, e un dos máximos detractores de Altamira que chegou a acusar a Marcelino Sanz de Sautuola de impostor e de facer el mesmo as pinturas da cova, abandonou deliberada e notoriamente a conferencia, sen facer esforzo algún por ocultar a súa repugnancia. A súa negativa proviña precisamente de supoñer que as pinturas eran unha trampa clerical. Aínda que, morto xa Sautuola chegou a admitir o seu erro e entonou un Mea culpa. Tampouco en España a situación era mellor. Nin a Institución Libre de Ensinanza, nin a Sociedade Española de Historia Natural apoiaron a veracidade das pinturas.
O debate resumíase en dúas posicións: os darwinistas non admitían esa perfección artística nun home primitivo cuxas habilidades terían que ser sustancialmente distintas ás do home actual; con todo, para os adversarios do darwinismo, que aquela beleza tivese miles de anos confirmaba a súa convicción da identidade da natureza humana no tempo.
Dous científicos españois, e profundamente católicos, enfrontáronse á cerrazón dos darwinistas: Sanz de Sautuola e, cando morreu en 1888, o seu gran apoio intelectual e científico, outro católico fiel, Juan Vilanova e Piera naquel momento catedrático de Xeoloxía e Paleontoloxía da Universidade Central de Madríd e máximo experto español da época en fósiles. Vilanova era practicamente o único experto que sostiña a autenticidade das pinturas da cova de Altamira.
No que se refire á Igrexa, o feito obxectivo é que, xa en 1871 sete anos anos do descubrimento da cova, o censor eclesiástico das obras de Juan Vilanova e Piera comentando o libro Orixe, natureza e antigüidade do home, daba o visto bo ás súas obras sinalando que “da Biblia non pode deducirse unha datación xeolóxíca ou biolóxica específica. A Igrexa non declarou o número fixo de anos que leva o home na terra”.
A realidade histórica é que a película deforma os feitos e, que a Igrexa (fóra dalgún personaxe illado) non presentou obxeción ao achado de Marcelino. Porque, pese ao que moitos repiten, a Igrexa non tiña, nin ten, unha doutrina sobre a idade do mundo ou a idade do home sobre a terra, Todos eses personaxes da película que se espantan aferrados ás cronoloxías bíblicas, non son, pois, cribles. Nin representativos da posición da lgrexa.
O mesmo Antonio Banderas matizou nunha entrevista que non podía nin imaxinar que se ía atopar cunha ciencia máis monolítica cá propia relixión. Tamén o bizneto de Sautuola manifestou: “confeso que creo un tanto cuestionable o papel negativo que a película atribúe á Igrexa… dificilmente puido ser un feito tan relevante como se sostén na película”.
Por que entón se presenta o filme como un “descubrimento que desafiou á relixión” e aparece xa desde o cartel de promoción un antipático eclesiástico, o párroco de Santillana del Mar? Enténdese que unha película necesita recursos dramáticos para ser interesante, pero non debería distorsionar os feitos nin o contexto. Porque a visión sesgada e mendaz que ofrece pouco ten que ver coa realidade e si moito con propaganda ideolóxica. Con este sentido, pasará ser vista por millóns de persoas en todo o mundo e será visión obrigada en multitude de centros de ensino. A mensaxe ofrecida e asumido por todos será o mantra de que a Igrexa e a fe católica, foi, unha vez máis, anticientífica. Tópicos da lenda negra anticatólica. Pois vai ser que, polo menos, nesta ocasión non é verdade. E o falso, ou polo menos o non exacto do todo, como tantas outras veces, é o que ensina a película.
Daniel García
Párroco de San Lourenzo de Albeiros