Fai uns poucos anos emerxeu das augas un novo continente. Se cadra non coñecían esta noticia e pensan que estou un pouco tolo ou de guasa.
O papa Benedicto XVI designou desta forma a todo o que ten que ver co tema dos medios de comunicación, internet, redes sociais etc. En realidade, estamos ante un continente novo, o “Continente Dixital”, ou “Sexto Continente”, que tamén necesita ser evanxelizado.
Neste Sexto Continente podemos atopar de todo, bo e malo. Pero tamén pode ser unha boa plataforma que nos achegue a Xesucristo e aos irmáns. Dicíao o mesmo Papa Benedicto na audiencia do 8 de maio de 2005: “Todo depende do modo no que veñen usados. Estes importantes instrumentos da comunicación poden favorecer o coñecemento recíproco e o diálogo ou tamén, pola contra, alimentar o prexuízo e o desprezo entre os individuos e os pobos; poden contribuír a difundir a paz ou a fomentar a violencia”. Malia o negativo dos medios de comunicación, eu sigo crendo que nos ofrecen moitas oportunidades, quizais máis aínda aos que teñen que vivir en lugares afastados das cidades ou vilas. Grazas a eles hoxe todos podemos escoitar unha conferencia sobre teoloxía, unha meditación espiritual, ler as mensaxes do Papa ou os bispos, ademais de poder escoitar (e ver) a misa dominical ou diaria.
A Misa na radio e a televisión
Un exemplo claro da importancia dos medios de comunicación na vida da fe, témolo na posibilidade de “asistir” a Misa a través destes medios, cando estamos doentes ou non a hai na nosa parroquia ou nunha parroquia próxima.
Agora existen moitas posibilidades e horarios, tamén para a misa diaria tanto na radio como na televisión, sen contar as canles de TV que existen en internet. No cadro que encabeza esta entrada veñen todas as opcións na Diocese de Lugo.
Fai dous anos a Unesco declaraba Patrimonio da Humanidade aos camiños de Santiago Norte e Primitivo. Trátase dunha extensión do ben cultural en serie denominado “Camiño de Santiago de Compostela”, que se inscribiu na Lista do Patrimonio Mundial en 1993.
Esta declaración non fai máis que constatar unha realidade, pois peregrinos a Santiago hóuboos desde o momento en que se atoparon os restos do Apóstolo e as persoas sentiron a necesidade de peregrinar ata o seu sepulcro por moi diversas motivacións.
Nos últimos 40-50 anos o fenómeno das peregrinacións adquiriu unha gran magnitude. Non me refiro só a Santiago, senón a outros moitos santuarios de todo o mundo: Fátima, Lourdes, Medjugorje, ou os mesmos santuarios diocesanos, especialmente O Corpiño, O Faro e O Cebreiro.
O verán é o momento álxido das peregrinacións a Santiago. Pola Fonsagrada, por contarlles a miña experiencia, están pasando estes días unha media de 100 peregrinos. Para un pobo como este, e para o que estabamos afeitos, é moito. Xa os anos anteriores foi así. Para a zona é unha riqueza, non só pola achega económica, senón sobre todo espiritual, pois moitos deles pasan pola parroquia e outro grupiño adoita acudir á Eucaristía e posterior bendición dos peregrinos. Por certo, que máis dunha vez vexo como os peregrinos emociónanse durante a bendición cando rezamos: “Que de día os protexa a Túa sombra e de noite alúmeos a luz da túa mirada”.
“O Camiño da Vida” é tamén o subtítulo dunha película-documental, Footprints, que vin fai uns días. Interesábame porque é un audiovisual sobre o Camiño de Santiago e sabía que as cámaras e os seus protagonistas estiveran na Fonsagrada. O que non sabía é que aparecía unha escena da bendición dos peregrinos na nosa parroquia, na que se pode ver e escoitar a D. Ramón, cura que foi desta parroquia, recentemente falecido, e que fixo o primeiro albergue de peregrinos no Camiño Primitivo. Recoméndolles que vexan a película. Axudaralles, aínda que nunca vivisen a experiencia de facer o Camiño.
“O Camiño” é un dos símbolos máis completos para representar moitos aspectos da existencia do ser humano. Xesús dinos que el é “o camiño”. Machado, que “se fai camiño ao andar”. Cotelo, director da película que mencionei antes, fálanos do “camiño da vida”. Poderiamos seguir poñendo exemplos e citas, pero todos coñecemos perfectamente que significa o camiño e facer camiño, unhas veces costa arriba e outras abaixo. Tamén todos experimentamos moitas veces as durezas do camiño e a alegría que sentimos cando chegamos á meta.
Para os cristiáns, o camiño e a peregrinación tamén teñen moita importancia. Nalgún momento da nosa vida escoitamos falar de Xesús e comezamos así nosa peregrinación para atoparnos con El. A nosa é unha peregrinación de altas metas, tan altas que se atopan no ceo, pois a donde vai Cristo tamén queremos ir nós. Outra cousa son as pedras que atopamos no camiño, pero ata para iso temos sorte, pois o mesmo Cristo vai facendo o camiño diante de nós; e ao mesmo tempo, tamén vai ao noso carón para erguernos cando caemos ou para axudarnos cando cansamos.
Desde xuño os estudosos da arte e o público en xeral estamos de noraboa pola reapertura do Museo Diocesano – Catedralicio de Lugo; ademais de pola súa coidada museografía e a espectacularidade das pezas seleccionadas este museo destaca pola contorna onde se enmarca. O comezo da visita preséntanos a sala capitular, obra de Domingo de Andrade de finais do século XVII e remodelada por Miguel Ferro Caaveiro no XVIII. Moi próximo a esa sala atópase o arquivo catedralicio (século XVIII) lugar frecuentado por personaxes ilustres como Inocencio Portabales, Amador López ou Francisco Vázquez Saco.
Gran parte do museo atópase na construción da fachada que se levou a cabo a partir de 1770 e onde traballaron grandes mestres do XVIII como Julián Sánchez Bort (planos), José de Elejalde, Alberto Ricoy ou Miguel Ferro Caaveiro; difícil elixir entre os tesouros da exposición, pequenas mostras de todos os puntos da Diocese, pero a importancia do brazo relicario que contén a tibia de San Froilán, pola que tanto loitaron bispos como Pedro de Nero y Castro ou Alonso López Gallo, lévase o meu recoñecemento. O impresionante triforio convértese de novo no escaparate de obras de artistas como Cornielles de Holanda, aclamado escultor do século XVI dos retablos das catedrais de Ourense e Lugo, e onde aquí temos as súas esculturas ao alcance da man. No fondo do triforio do lado do Evanxeo agarda uns de momentos máis especiais, a visión da cúpula de Carlos Lemaur coas pinturas de José de Terán (1766-1768) desde unha proximidade e perspectiva ata agora non vista polo público desde a súa restauración en 2011.
A apertura do museo dá a posibilidade de percorrer a parte superior da fachada do Bo Xesús; pola soa oportunidade de pasear entre as colosais esculturas dos catro evanxelistas que en 1785 realizaba o escultor Santiago Quatrigas Baamonde merece pagarse a entrada, xa que desde aí conséguense as mellores fotografías de Lugo e, mirando ao horizonte, pódese ver o percorrido do Camiño Primitivo e o territorio de parte da Diocese de Lugo (moi ao fondo as históricas terras de Abeancos); unhas vistas espectaculares. Ademais da fachada tamén se permite a subida ás torres que no último terzo do XIX Nemesio Cobreros Cuevillas realizaba baixo os planos orixinais de Julián Sánchez Bort.
Como nos bos menús deixei para o final unha boa sobremesa: a visita ao claustro barroco, unha obra cun valor artístico incalculable e non menor valor histórico: en febreiro de 1708 un novísimo aparellador de Santiago, de nome Fernando, chegaba á catedral para traballar ás ordes de Frei Gabriel de las Casas (mestre de San Martín Pinario); pouco despois, en outubro de 1709 informaba ao cabido da morte deste e preguntaba humildemente se querían buscar un novo mestre ou seguía el coa obra. Será aí onde o cabildo de Lugo cambiará a historia da arte en Galicia confiando o traballo a este aparellador que todos coñecemos agora como o gran Fernando de Casas y Novoa, que, tras terminar o claustro, realizará a maxestuosa Capela da Virxe dos Ollos Grandes (1726-1736) e será eternamente lembrado pola construción máis icónica do Camiño de Santiago: a Fachada do Obradoiro da Catedral de Santiago de Compostela.
Escultura de Santiago o Maior en madeira de nogueira policromada (s. XV) Museo Diocesano-Catedralicio
Vou observando que é unha tendencia moi común nos humanos a de que case todos os que por unha ou por outra razón tiveron que deixar a súa terra, aspiran a repousar nela insaecula saeculorum. Ben é certo que non sempre é posible tal aspiración.
Teñen que ser moitas as causas que están detrás desta tendencia tan enraizada nos pobos que foron deixando de ser nómadas. Non faltarán analistas que as destripen co máximo rigor; pero ocórreseme, deixando voar un chisquiño a imaxinación, que toda a terra está animada desde que o Creador lle infundiu un sopro de vida a un anaquiño dela, tomando a parte polo todo, e por iso sempre a propia terra tira moito. Especial forza de atracción ten que exercer aquela máis inmediata que nos configura para reclamar as porcións que cedeu só en empréstito temporal.
Nos casos en que este desexo de ser enterrados na terra de onde partimos non pode levarse a cabo, tamén hai múltiples e variadas causas. Unha delas, e non das máis pequenas, é que o corazón botase raíces de afectividade máis fortes noutros sitios.
Pois ben, penso, xa que logo, que por aí poderán andar os motivos de preferir ser enterrado nestas terras húmidas de Breogán, superando a tendencia primaria de selo nas súa orixinarias desertas de Xudea o Apóstolo Santiago o Maior, o fillo de Zebedeo e Salomé, tamén alcumado como o Fillo do Trono, o Boanerxes, despois de que Herodes Agripa I dese orde de cortarlle a cabeza en Xerusalén a onde retornara de paso, só pra acompañar á Virxe María na súa dormición final.
Moitas querenzas debía ter aquí o Señor Santiago para deixarlles disposto ós seus discípulos, os sete Varóns Apostólicos, que se fixese oportunamente o traslado dos seus restos, se lle pasaba algo malo por aló, desde Israel ós soutos do Pico Sacro.
Parece que non faltan mentes pragmáticas que, coma o Iscariote, devanan sobre que sería mellor dar ós pobres o que se gastou no traslado. Polo visto non foron moitos os gastos, tanto se prevalece a tese de que foi cousa duns anxos xardineiros dos tapices de mil verdores desta terra, como se resulta máis crible a outra de que veu nunha barca de pedra autopropulsada atravesando o Mediterráneo e dobrando polo Atlántico arriba ata entrar por Iria Flavia. Pouca era a tripulación daquela orixinal embarcación, só un vello mariñeiro xubilado de Tiberíades que acadara a invisibilidade en noites de luar. Daquela non había perigos de abordaxes de pateras nin de barcos ingleses, porque aínda o Mediterráneo non era o meirande cemiterio do mundo, debido a guerras, mafias e miserias antievanxélicas, nin unha colonia da Gran Bretaña o Peñón.
Non son historiador, máis ben son algo soñador, por iso non entro en se Santiago veu ou non á Gallaecia de daquela, nin en desentretiñar canto de lenda pode corresponderlle a el e canto a Prisciliano. Só afirmo rotundamente que o Señor Santiago está en Galicia e máis concretamente en Compostela. Somos milleiros e milleiros os que podemos dar testemuño de que alí nos encontramos con el e moitos máis dunha vez. E fronte ós pragmáticos comenenciudos de sempre, afirmo tamén que a súa presenza foi, é, e será pan para moitos pobres, e para algún rico tamén, tanto en Compostela mesmo, como ó longo dos camiños que atravesan continentes e océanos e que nela conflúen.
Pero non se vaia pensar que esa presenza é só pan para o bandullo, porque tamén é compango por ser fonte dunha cultura peculiar tecida das múltiples culturas que a xunto del aquí chegaron e foron deixando os seus pousos na cidade santa das peregrinaxes e nos camiños que levan a ela ou dela retornan. Compango tamén é a recuperación de esperanzas co estímulo que nace da fe que nos legou e que se materializan nas incontables luciñas bulideiras que lastran o seu camiño de estrelas.
Máis dunha vez teño matinado no porqué dun Camiño de Santiago polo ceo cando aínda ninguén podía matinar en controladores aéreos nin en barcos á deriva. E cheguei á conclusión de que Deus agasallou ó seu Apóstolo cun Camiño moito máis primitivo có Primitivo no ceo para que puidesen chegar a bo porto os que teñen que andar incertos camiños por mares embravecidos lastrados de perigos ou fendendo tempestades.
Aínda que todo o dito tivese unha boa parte de lenda ou mito, non por iso deixa de ser certo, xa que a lenda e o mito é outro xeito de expresar realidades que nos transcenden. Poi iso, moitas grazas, Señor Santiago, e que por moitos anos repouse en paz aquí entre nós!
Alguén dixo: “Deus é o meu público”. A este insigne público témolo todos sen distinción. Deus está vendo sempre como construímos ou destruímos a nosa vida. Observa desde a distancia, pero sen entrometerse en nada, pois para iso creounos absolutamente libres.
Un dos esforzos máis grandes e máis caros que fan as empresas e entidades sociais é dar a coñecer os seus produtos e actividades. Claro que se fai, maiormente, por motivos económicos. A ecuación é clara: canto máis se coñeza, máis se vende e máis beneficios produce. De feito, desde fai tempo, xa existen empresas cuxa única finalidade é axudarnos a comunicar ben, para dar a coñecer as cousas ao maior número de persoas posibles. Ou, tamén para o contrario: para eliminar, sobre todo da rede os comentarios ou noticias negativas sobre as nosas empresas ou persoas.
E o mesmo que pasa a nivel empresarial ou institucional tamén pasa no ámbito persoal. Gústanos presumir do que facemos ben, que se coñezan os nosos méritos, as nosas relacións humanas, que os demais saiban que teño entre os meus contactos a mengano ou a fulano. De igual xeito, non nos gusta que saian á luz pública os nosos fallos ou as nosas vergonzas. En definitiva, gústanos quedar ben e moitas veces actuamos só para a pantalla.
Todos estamos expostos a un público. Non é só cousa dos famosos. E isto determina, en boa medida, as nosas actitudes e o noso comportamento. Pero, dalgún modo, todos caemos no engano de pensar que, cando ninguén nos ve, podemos facer o que nos dea a gana e que non pasa nada.
Grave erro!, pois os máis prexudicados imos ser nós mesmos. As cousas son boas ou malas con independencia de que sexan coñecidas ou non, públicas ou privadas. O relativismo fixo estragos neste sentido. Todos temos experiencias de casos deste tipo. A Igrexa tamén. Xa sabemos que non é solución facer como os gatos…
Vivimos pendentes da imaxe que damos aos demais, sen decatarnos de que hai alguén que sempre nos está vendo, ata cando estamos durmidos e na intimidade da nosa habitación. O propio Xesucristo dinos algo sobre a esmola que nos axuda a entender isto do que estamos falando:
«Cando deas unha esmola non o vaias proclamando diante de ti cunha trompeta, como fan os hipócritas nas sinagogas e nos rueiros para seren louvados polos homes; asegúrovos que xa recibiron a súa recompensa. Ti, en troques, cando deas unha esmola, que non saiba a túa man esquerda o que fai a dereita. Así a esmola será secreta e teu Pai, que ve o segredo, xa te recompensará» (Mt 6, 2-ss).
O mesmo di da oración. Pode dicirse máis alto, pero non máis claro. Deus é o noso público e é a El a quen temos que agradar. Ademais, podemos ter a seguridade que facendo as cousas do agrado de Deus tamén van ser beneficiosas para os que están ao noso lado. Cando as cousas están ben para Deus, tamén o están para o demais.
E se queremos que algo non se saiba, o mellor é non facelo. Así de sinxelo. Pero custa.
